ارز دیجیتال یا مجازی (cryptocurrency) تحت حفاظت رمزنگاری قرار دارد، به این معنی که تقلب در آن و دو بار خرج کردن (استفاده بیش از یک بار از رمز دیجیتال یا توکن) آن غیرممکن است . بسیاری از ارزهای دیجیتال شبکه‌هایی فاقد مرکز بر مبنای فناوری بلاکچین (یک دفتر کل یا ledger توزیع‌شده که توسط شبکه‌ای از رایانه‌های مختلف اجرا می‌شود) هستند. یکی از ویژگی‌های اصلی ارزهای دیجیتال این است که معمولاً توسط هیچ مرجع مرکزی منتشر نمی‌شوند ، و این اتفاق باعث می‌شود آنها به طور نظری از دخالت و دستکاری دولت‌ها مصون باشند.
ارز دیجیتال شکل جدید از دارایی دیجیتال بر مبنای یک شبکه است که در امتداد چندین رایانه توزیع شده است. این ساختار فاقد مرکز به آنها امکان می‌دهد خارج از کنترل دولت‌ها و مراجع مرکزی وجود داشته باشند.
بلاکچین‌ها، که روش‌هایی سازمان‌یافته برای تضمین صحت داده‌های تراکنشی هستند، جزئی اساسی از اکثر ارزهای دیجیتال هستند.
بسیاری از متخصصان معتقدند که بلاکچین و بسیاری از فناوری‌های مربوطه باعث ایجاد اختلال در بسیاری از صنایع می‌شوند، از جمله در فاینانس و حقوق.
ارزهای دیجیتال با انتقادهای زیادی روبرو هستند ، از جمله به خاطر استفاده از آنها برای فعالیت‌های غیرقانونی، نوسانات نرخ ارز و آسیب‌پذیری زیرساخت‌های آنها. در مقابل، آنها به خاطر ویژگی‌های مثل قابلیت حمل، قابلیت تقسیم، مقاومت در برابر تورم و شفافیت مورد تحسین قرار گرفته‌اند.
ارز دیجیتال چیست؟
ارزهای دیجیتال سیستم‌هایی هستند که امکان پرداخت‌های آنلاین ایمن را فراهم می‌کنند. کلمه «crypto» به الگوریتم‌های رمزنگاری و تکنیک‌های رمزنگاری متعدد اشاره دارد که از این سیستم‌ها حفاظت می‌کنند.
انواع ارز دیجیتال
اولین ارز دیجیتال بر مبنای بلاکچین، بیتکوین بود که همچنان محبوب‌ترین و باارزش‌ترین است. امروزه هزاران ارز دیجیتال جایگزین با کاربردها و خصوصیات مختلف وجود دارد. بعضی از آنها کلون‌ها (clone) یا انشعابات (fork) بیتکوین هستند و بعضی هم ارزهای کاملا جدیدی هستند.
بیتکوین در سال ۲۰۰۹ توسط گروهی با اسم مستعار ساتوشی ناکاموتو ایجاد شد. تا نوامبر ۲۰۱۹ بیش از ۱۸ میلیون بیتکوین با ارزش حدودی ۱۴۶ میلیارد دلار در گردش بوده است.
از ارزهایی که در ادامه موفقیت بیتکوین شکل گرفتند می‌توان به لایتکوین (Litecoin)، پییرکوین (Peercoin)، نِیم‌کوین (Namecoin)، اتریوم (Ethereum)، کاردانو (Cardano) و EOS اشاره کرد. امروز ارزش کل ارزهای موجود حدود ۲۱۴ میلیارد دلار است. در حال حاضر بیتکوین بیش از ۶۸٪ کل این ارزش را در اختیار دارد.
بعضی از روش‌های رمزنگاری که امروزه در ارزهای دیجیتال استفاده می‌شود برای اهداف نظامی توسعه داده شده بود. مدتی دولت می‌خواست همان محدودیت‌های موجود در استفاده از اسلحه را بر رمزنگاری هم اعمال کند، اما حق شهروندان در استفاده از رمزنگاری مشابه آزادی بیان قلمداد شد.
کاربرد های ارزدیجیتال
هسته اصلی جذابیت و کارکرد بیتکوین و دیگر ارزهای دیجیتال، فناوری بلاکچین (blockchain) است، که از آن برای تهیه یک دفتر کل (ledger) آنلاین برای تمام تراکنش‌هایی که انجام شده‌اند استفاده می‌شود، و از این طریق یک ساختار داده‌ای برای دفتر کل ایجاد می‌کند که تا حد بسیار زیادی ایمن است و در تمام شبکه گره‌ها (nodes)، یا کامپیوتری که یک حاوی یک نسخه کپی از دفتر کل است، مشترک و مورد توافق است. هر بلوک (block) جدید باید قبل از تأیید، توسط هر یک از گره‌ها تأیید شود، که این کار تقلب در سوابق تراکنش را تقریباً غیرممکن می‌کند.
بسیاری از متخصصان معتقدند که فناوری بلاکچین دارای پتانسیل زیادی برای کاربردهایی مثل رأی‌گیری آنلاین و جمع‌آوری کمک‌های مالی هستند، و مؤسسات مالی مهمی مثل JPMorgan Chase) JPM) با استفاده از این فناوری سعی در کارآمدتر کردن پرداخت و پایین آوردن هزینه تراکنش‌ها هستند. اما از طرفی چون ارزهای دیجیتال، مجازی هستند و در یک پایگاه داده مرکزی ذخیره نمی‌شوند، گم شدن یا خراب شدن یک درایو ذخیره داده می‌تواند در صورت نبود بکاپ یا کلید خصوصی، باعث از بین رفتن ارز دیجیتال شود. در عین حال هیچ مرجع مرکزی، دولت یا شرکتی نیست که به دارایی و اطلاعات شخصی شما دسترسی داشته باشد.
مزایا و معایب ارز دیجیتال
مزایا
ارزهای دیجیتال این پتانسیل را دارند که تراکنش‌های مستقیم بین دو طرف را بدون نیاز به یک طرف سوم مثل بانک یا شرکت کارت اعتباری تسهیل کنند. در مقابل، این تراکنش‌ها با استفاده از کلیدهای عمومی (public keys) و کلیدهای خصوصی (private keys) و شکل‌های مختلفی از سیستمهای تشویقی، مثل Proof of Stake و Proof of Work، تضمین می‌شوند.
در سیستمهای مدرن ارز دیجیتال، «کیف» یا آدرس حساب یک کاربر، حاوی یک کلید عمومی است، در حالی که فقط صاحب ارز است که کلید خصوصی را می‌داند و از آن برای امضای تراکنش‌ها استفاده می‌کند. تراکنش‌ها با حداقل هزینه انجام می‌شوند. این کار به کاربران اجازه می‌دهد تا در مقایسه با تراکنش‌های بانکی یا مؤسسات مالی، هزینه کمتری پرداخت کنند.
معایب
ماهیت نیمه‌ناشناس تراکنش‌های ارز دیجیتال باعث می‌شود برای تعداد زیادی از فعالیت‌ها غیرقانونی مناسب باشند، مثل پول‌شویی و فرار از مالیات. با این وجود، حامیان ارز دیجیتال ارزش زیادی برای ناشناس بودن این ارزها قائل هستند و به مزایای خصوصی بودن آن مثل حفاظت از افشاگرها (whistleblowers) یا فعالانی که زیر سایه دولت‌های سرکوب‌گر زندگی می‌کنند اشاره می‌کنند.
برای مثال بیتکوین انتخاب بدی برای انجام تجارت آنلاین غیرقانونی است، چون تحلیل قانونی بلاکچین بیتکوین به مراجع در بازداشت و محاکمه کردن مجرمان کمک کرده است. با این وجود ارزهای خصوصی‌تری وجود دارند که ردیابی آنها سخت‌تر است، مثل Dash، Monero و ZCash.
انتقاد از ارز دیجیتال
چون قیمت‌های بازار برای ارزهای دیجیتال بر مبنای عرضه و تقاضا هستند، نرخ تبادل یک ارز دیجیتال با ارزی دیگر بسیار متغیر است، چرا که طراحی بسیاری از ارزهای دیجیتال تضمین‌کننده میزان بالایی از کمیابی آنها است.
ارزش بیتکوین نوسانات بسیار زیادی داشته است و ارزش آن در دسامبر ۲۰۱۷ به ۱۹ هزار دلار در هر بیتکوین رسید، اما در ماه‌های بعد از آن به ۷ هزار دلار کاهش یافت. بنابراین بعضی اقتصاددان‌ها ارزهای دیجیتال را گذرا و یک حباب می‌دانند.
این نگرانی هم وجود دارد که ارزهای دیجیتالی مثل بیتکوین هیچ ریشه‌ای در کالاهای مادی ندارند. ولی بعضی تحقیقات نشان داده است که هزینه تولید یک بیتکوین، که نیازمند میزان انرژی بالایی است، ارتباط مستقیمی با قیمت بازار آن دارد.
بلاکچین‌های ارز دیجیتال بسیار ایمن هستند، اما ابعاد دیگری از اکوسیستم ارز دیجیتال، مثل صرافی‌ها و کیف‌ها، از تهدید هک شدن در امان نیستند. در عمر ۱۰ ساله بیتکوین، چندین صرافی آنلاین دستخوش هک و دزدی بوده‌اند، که در بعضی آنها معادل میلیون‌ها دلار بیتکوین سرقت شده است.
در هر حال خیلی‌ها مزایای بالقوه زیادی را در ارزهای دیجیتال می‌بینند، مثل احتمال حفظ ارزش در مقابل تورم، تسهیل تبادل، و حمل آسان و قابلیت تقسیم آسان‌تر نسبت به فلزات ارزشمند دیگر خارج از نفوذ بانک‌ها و دولت‌های مرکزی.
